سؤز _ فیکیر   

                                                                                                                               *یازار: محمد قضائی

 

   

 

دوشونمك، سؤزدن فيكره اوجالماق، آنجاق سؤزدئمك، فيكيردن سؤزه ائنمكدير. بورادا اوخوجويلا يازيچي نين تكليفي بيلينير شاعر يا يازيچي،گؤزل فيكريني، درين دوشونجه­سيني، اوجاحسلريني گره ك گؤز ل سؤزلر،گؤز ل صنعتلر و اينجه بزكلرله چولغاييب وگؤز ل فيكري، بؤيوك آنلامي، درين دوشونجه ني،گؤزل سؤز، بؤيوك معنا و درين عبارتده دانيشسين اوخوجوسا وظيفه سي بودوركي آياغين پيله _ پيله سؤزلرين اوستونه قويوب اؤزونو معنا يا چاتديرسين بونوتامام هنرلر و اينجه صنعتلره تعميم وئرمك اولار، بئله كي بوتون يارانميش گؤزل اثرلرده بير نوع بنزرليك و اورتاقليق واردير، اودابوكي بيز بوتون گؤزلليكلري گؤرنده اوره ييميز آچيلير. روحوموزگئنيش لنير بير لذت ال وئريركي او لذتي هئچ زاددان آلا بيلميريك گاهدان اولوركي هئچ او گؤزل زاددا اولماديغي گؤزلليكلري بيزاؤزوموز ياراديب، يوخسا تاپيريق بوتاپينتي و بو انكشاف همن معنا داديركي ياراديجي نين فيكريندن، اوره ييندن بير وولقان كيمي پوسكوروب، اونون قيغيلجيملاري مخاطبين حسينه، ذوقونا و قريحه سينه تؤكولور ياراديجي نين اوره يينده قوپان بو قاسيرغا، فيكرينده جوشان بوحؤيوشنه لر، وارليغيندا آلوولانان بوآتشلر بيزه آنلاشيلمازدير بيزيم اليميز هئچ زامان اونلارا چاتا بيلمز  بيزيم اوخودوغوموز شعر، ائشيتدييميز موسيقي تيكه لري، گؤردويوموز بيرالوان ناخيشلي تابلو، اوآلوولارين، او وولقانين، اوحؤيوشنه نين يالنيز كؤلگه سي دير. سويوموش كولودور بيز بير هنري اثردن لذت آپاريريقسا، اونو، ان يوخاري دوشونوروكسه، اوندان باشقا حيسلره ال تاپيريقسا، ياراديجي لا، روحاً،فيكراً ياخين اولوروقسا بونا گؤره ديركي بوتون گؤزلليكلر ايكي اوزلودور.

۱)ديش اوزلو            ۲)ايچ اوزلو

هنرين ديش اوزو همن اونون بيزه لذت وئرن اؤزه يي دير همن اوزلليكلر ديركي اونو گؤزل جيلوه لنديرير مثال اوچون بير گؤزل شعري نظره آلساق، اونون موسيقي سی، اوندا ايشله نيلن ادبي فورمالار، اونون خيال تركيبي، سؤزلرين داشيديغي معنا لار، سسلرين قورولوشجا موزيكال يؤندمي اونون گؤزل جيلوه لريديركي اونومين بيرباشقا سؤزلردن سئچيب اوره يه هوپدورور آنجاق هنرين ايچ اوزو اوندا گئدن جيلوه لرين اوندا يارانان اينجه ليكلرين بيزيم اؤز ايچيميزده كي تاي و سينونيمي دير ساده دئسك بيزيم روحوموزدا بوتون گؤزليكلرين بؤيوك انسيكلوپئدياسي ساخلانير بلكه ائله بونا گؤره ده يوز ايل بوندان قاباق«گوتلوب فيرئگه» بو سؤزو دئييب كي  انسان بير خزينه عام و اورتاق فيكيرلرين اييه سيدير كي نسيلدن نسيله كؤچورولور بو اورتاق فيكيرلر بير اورتاق ديلين قاليبيندا دئييلير منجه بواورتاق ديل ائله ادبیاتدير آناميز طبيعت تؤرتدييي، همده انسان ذوقويلا يارانان بوتون گؤزل و اينجه ليكلرين بيرينجي و اصيل واريانتي سيراجا او بؤيوك انسكلوپئديادا واردير اوزامان كي بيزاؤز حسيلريميزله بيرزادي گؤروب،ائشيديب،داديب،اييله ييب و يا لمس ائديريك بوآلينما دويغولار ذئهنه چاتديدا، ذئهن اؤزچارپيشماسيني باشلايير بوآلديغي حسيلره اؤزونده سينونيم آختارير ايندي بيزيم حيس ائتدييميز موجوددا گؤزلليك اولورسا ذئهنين تاپديغي سينونيمده گؤزل اولوب و بير گه آرئال شكيلده داياناجاقلار. اونداديركي بيزبوتون وارليغيميزلا انبساط تاپيب و بير حالا دوشه جه ييك كي اونون آدينا لذت دئييلير بيز بولذتدن، بومعنوي حالدان بئله نتيجه آليريق كي بيزيم حس ائتدييميز چوخ گؤزلدير گؤرونوركي هربيرگؤزل و اينجه ليين ادراكي تكجه بير یؤنلو اولماييب، انسانين ذوقو و فطرتي ده بؤيوك رول اوينايير بوسؤزون یئكونلا شميشي بودوركي دونيادا هئچ نه اؤزو اؤزلويونده گؤزل دئييل؛ نئجه كي انساندا بوتون زادلاري گؤزل سانا بيلمير انسان هر بيرزادين نهايتي دير بوتون كائيناتين سون و غايتي دير و وارليغي اؤزآرشينيلا اؤلچوب بيچير. آنجاق انسانين ذئهني قوه لري گؤزلليك، نه دير ؟ سؤالينا تام و منطقي جواب وئرمه يه عاجيز دير انسان تانينمازدير اونونلا باغلي مؤضوعلار دا تعريفه سيغماياندير انسان اؤزو اؤزلويونده هئچ يارانميشا گؤزل آدي قويا بيلمز هابئله هئچ يارانميشدا انسان سيز گؤزل اولا بيلمز، انسانين گؤزللييي تانيماق گوجونو قيراغا قويساق، گؤزللييه هئچ بير مثل وورماق اولماز منجه ائله بونا گؤره ديركي ياراديجي اؤز اثرينده ياخود ياراديجي ليق عالمينده هميشه تضاددا ياشايير اونون حياتي بير داغليق ماحالا بنزه يير او هميشه چيخير  ائينر او اؤزو دوشوننده ،اؤذو بير گؤزل اثر ياراداندا اؤزو بير گؤزللييي حس ائده نده، اوندان لذت آپاراندا، يوخاري چيخير، داغين باشيندا دايانير كائيناتين سيريني آچير گؤزه گؤرونمز اوفوقلري گؤرور. بوندا صنعتكار حياتين يوخوشوندادير آنجاق ايسته يير اؤز گؤردويونو اؤز دويدوغونو باشقالارينا كؤچورسون تاپديقلاريندان بيزه پاي وئرسين گره كدير آشاغي گلسين، ذيروه دن اته يه ائنسين؛ و شاعر گره ك فيكيردن سؤزه ائنسين، موسيقي ده، نوتا ،نقاشي دا رنگه و بوردا صنعتكارين ايشي چتين لشير، روحو آغير لاشير، باشدان آياغا حؤيوشنه يه بورونور،گؤيلرين آغيرليغي چيگين لرينه دوشور بو بويدا دونيا كيچيلير، بير صفحه كاغيذا دؤنور او كاغيذ دا شعر ده يازماق اولار، ناغيلدا، نوتدا، ناخيشدا چكمك اولار. ياراديجي نين او آنلار چكدييي آغريني،گؤردويو عذابي وئرير بير دونيادا اؤلوب، باشقا دونيادا دوغولور. ياشاديغي دونيادان اؤز دونياميزا قاييدير ائله صنعتكارين عادي انسانلا فرقي بوردادير صنعتكار ياشاديغي اؤلكه ده ايستر زامان باخيميندان ايستر مكان باخيميندان سئچيلير، بيزسه اونو اؤزوموزدن آيري بيليرك بو سؤزلرين معناسي بو دئييل كي ياراديجي نين گؤزو بيزيم دونياميزي گؤرمور. يوخ! ياراديجي (هنرمند) هر نه يي ايكي فورمادا گؤرور:

۱) اولدوغوكيمي          ۲) اولاجاغي كيمي

بيرينجي باخيشدا هر آنلامي اؤزلويونده دوشونور. ايكينجي باخيشدا سایرموضونون نئجه يارانماسي، اونون پروسناژ وجهه سي جانلانميشي، دگيشيك ليك و زامانلا آدديملاماسي جيلوه لري نظره آلينير بو باشقاليق ديركي بيزي آزديرير دوزون آختارساق ياراديجي و صنعتكار حياتين بير حصه لرينه ال آپاريركي هله بيزلره اؤزگه دير.